Mevzu Hadisler Nasıl Ortaya Çıktı?

Peygamberimiz (sav)’den nakledildiği iddia edilen sözler (hadisler) ve Peygamberimiz (sav)’in uygulamaları olarak kabul edilen rivayetlerin ilk olarak kaleme alınış tarihi Peygamberimiz (sav)’in şehadetinden birkaç yüzyıl sonradır. Meşhur altı tane hadis kitabının oluşturduğu Kütüb-i Sitte’nin yazarlarından Buhari, Hicri 256’da, Müslim 261’de, Tirmizi 279’da, Ebu Davud 275’de, Nesei 303 yılında, İbni Mace 273’de vefat etmişlerdir. Şiilerin hadis kitapları ise farklıdır ve bir kısım Sünniler ve Şiiler birbirlerinin hadis kitaplarını geçerli kabul etmezler. Şiilerin hadis kitaplarının oluşumu daha da ileri tarihlere denk gelir. Meşhur Şii hadisçilerinden Kulani Hicri 329’da, Babuvay 381’de, Cafer Muhammed Tusi 411’de, El Murtaza 436’da vefat etmiştir.

 

Buhari’den önce hadisleri doğruluk derecelerine göre ayırma çabası dahi olmamıştır. “Sahih” ve “Zayıf” şeklinde hadisleri ayırma çabası Buhari ile başlar. Hadisler incelendiğinde ise, bu çabanın gerekli sonucu vermediği anlaşılır. Zayıf bir yana, tümüyle uydurma olan hadisler İslam adına yaygınlaştırılmış ve sayıları gitgide artmıştır.

Söz konusu durumun o dönemde önüne geçilmesi mümkün olmamıştır. Çünkü Peygamberimiz (sav)’in vefatından hadis kitaplarının yazımına kadar 6-7 nesil geçmişti ve bu hadisleri nakleden meşhur hadis kitapları, bunları 6-7 kişinin birbirine söylediği iddia edilen zincirlerle nakletmektedirler. Söz konusu hadisler nakledildiğinde, Peygamberimiz (sav)’den sonraki halkadan sonrakinden sonraki bile vefat etmişti. Yani hadisçilerin hadis nakil eden şahısların doğru sözlü olup olmadıklarını tetkik edecekleri şahıslar hayatta değildi.

Hadis alimleri de bu durumun farkındadırlar. Müslim, sahih olan, yani kesin doğru olduğu kanaatine vardığı her hadisi kitabına almadığını söyler (Müslim, 1. cilt). “Hadisler dinin kaynağıdır” diyen Buhari 600 bin hadis bilip 6000-7000 tanesini yani % 1’ini kitabına almıştır. Geriye kalan % 99’unun ise güvenilir olmadıklarına kanaat getirip kitabına almamıştır. Dolayısıyla burada, tüm İslam alemi için hadislerin belli kişilerin kanaatine göre belirlenmiş olduğu sonucu çıkmaktadır ki,   hadisleri “dinin kaynağı” olarak kabul eden bir kesim için bu vahim bir durumdur. Çünkü başkaları için sahih hükmünde olan, fakat Müslim’in gerek duymadığı için kitabına almadığı diğer hadislerin bilgisine hiçbir zaman ulaşamayacaklardır. Bu arada hatırlatalım; bütün bu değerlendirmeler yapılırken, İslam’ın sahih, korunmuş ve değişmemiş güzeller güzeli kitabı Kuran-ı Kerim bir kenara bırakılmış durumdadır.

Mısırlı mütefekkir Ahmed Emin, hadis uydurmacılığının boyutlarını gösteren şu akılcı tespiti yapar:

“İlginçtir ki eğer hadisleri açıklayıcı bir şekilde ele alacak olsak piramit biçiminde olduklarını görürüz. Piramitin tepesi Allah’ın elçisinin dönemi olup aşağıya indikçe piramitin eni artmaktadır. Piramitin temeline vardığımızda Peygamber (sav) döneminden ne kadar geniş olduğunu fark ederiz. Halbuki makul olan tersidir. Çünkü Peygamber (sav)’in yanında olanlar hadisleri en çok bilenlerdi. Sonra onların ölümüyle hadisleri bilenlerin sayısı azalacak ve bu şekilde üstteki piramit ters şekilde gelişecekti. Ama bizler Emevi dönemindeki hadislerin, bu dönemdekilerden daha kabarık olduğunu görüyoruz.” (Ahmed Emin, Duhaul İslam)

Hal böyleyken, birbirinden farklı, hatta kimisi bir diğeriyle çelişen yüzbinlerce hadisin varlığı ve sahihliği, bir kısım hadis alimleri arasında da muhalefete sebep olmuştur. Örneğin İkrime; Buhari ve meşhur birçok hadisçiye göre çok muteber bir nakilci iken, Müslim tarafından yalancılıkla suçlanmıştır. Bu tip örnekler çoktur. Bunlardan belki de en ilginci, İslam’ın en meşhur hadis kitabının yazarı Buhari’nin, dört mezhepten en büyüğü olan Hanefi mezhebinin başı Ebu Hanife’yi “gayri-sika” yani “güvenilmez” ilan edip, ondan tek bir hadis dahi nakletmemesidir. En ünlü hadisçiye göre en ünlü mezhebin kurucusu güvenilmezdir, fakat Müslüman aleminin çok büyük bir kısmı bunları en güvenilir iki hadis alimi olarak kabul eder. Şu bir gerçektir ki, hadis nakil edenlerin güvenilirliği hakkındaki tartışmalarda çelişkili izahlar hadislerdeki çelişkiler kadar çoktur.

Peygamber Efendimiz (sav)’den aktarılan ve Kuran’ın ruhunu yansıtan çok sayıda güzel hadisin arasına çok çeşitli uydurmaların karışmış olmasının dışında bir başka sorun ise hadislerin aktarılış şekilleridir. Pek çok kişi hadislerin Peygamberimiz (sav)’in ağzından doğrudan aktarılan sözler olduğunu zannederler, oysa bu doğru değildir. Bunların, doğrudan aktarılan sözler olduğunu hadis alimleri dahi iddia etmezler. Buhari başta olmak üzere pek çok hadisçi, hadisin sadece anlamının aktarılmasının yeterli olduğunu, asıl metni ezberlemenin şart olmadığını kabul etmişlerdir. Bu da aktarılan sözlere elbette pek çok yorum katılmasına, yanlış anlaşılan konuların doğru gibi aktarılmasına ve konuyu tam anlamayanların aktarımlarda bulunmalarına sebebiyet vermiştir.

Anlam ile hadis nakli makul görülünce kimi zaman hadisin başını ve sonunu duymamak da önemli anlam kaymalarına sebep olmuştur. Örneğin, Ebu Hureyre’den “Uğursuzluk üç şeyde olur; ev, kadın ve at” diye Peygamberimiz (sav)’e hadis atfedildiğini duyan Hz. Aişe: (ra): “Allah’a yemin ederim ki Allah’ın elçisi bunu asla söylememiştir. O ancak şunu söylemiştir. ‘Cahiliye ehli şöyle derlerdi: Uğursuzluk şu üç şeyde olur; ev, kadın ve at.’” şeklinde konuşmuştur.

Dört mezhebin kurucuları kuşkusuz ki oldukça değerli birer Müslüman ve kıymetli İslam alimleridir. Ancak şunu bilmeliyiz ki, dört mezhebin kuruluşunda da etkili olan unsur söz konusu hadisler olmuştur. Dört mezhebin kurucuları da kendi seçtikleri hadisleri kendi mezhepleri için esas kabul etmişlerdir.

Dört imam, Kütüb-i Sitte’yi yani altı meşhur hadis kitabının toplandığı külliyatı yazan hadis imamlarının ölçülerinin dışına çıkarak kendi mezheplerini kurmuşlardır. Daha önce de belirttiğimiz gibi, bunlardan en büyük mezhep olan Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu Hanife, hadis bilgisinin zayıflığı ve genellikle kendi görüşlerini ön plana çıkarması iddialarıyla başta Buhari olmak üzere diğer hadis imamlarınca eleştirilmiştir.

Hadis alimleri ve mezheplerin sahih saydığı hadisler arasında bu kadar ayrılık varken, hadislerin reddedilemez olduğunu iddia edenler de ortaya çıkmıştır. Bu kişiler öncülüğünde, örneğin Buhari ve Müslim’deki tek bir hadisi bile inkar edenin kafir olacağı safsataları yayılmıştır. Daha da ileri giderek, kitabın ilerleyen bölümlerinde detaylı anlatılacağı gibi, hadislerin Kuran ayetlerinin hükmünü kaldıracağını dahi iddia edenler çıkmıştır. İşte, İslam aleminin büyük kısmına yayılmış olan bağnazlığınbağnazların oluşturduğu cahiliye topluluklarının oluşmalarının asıl sebebi bu ürkütücü mantık bozukluklarıdır.

Farklı mevzu hadislerin nasıl İslam dini içinde birbirinden farklı hükümleri olan mezhepler ortaya çıkardığını birlikte görelim.

Osman Hamdi Bey’in “Theologist” adlı yağlı boya tablosu, 1907	Osman Hamdi Bey’in “Girl Reciting Qu’ran” adlı yağlı boya tablosu, 1880
Dört mezhebin kurucuları tabi ki değerli İslam alimleridir. Ancak, dört mezhebin kuruluşu temelde birbiriyle çelişen hadisler ile olmuştur. Her mezhep kendi seçtiği hadisleri temel kabul etmiştir.

Mezhepler Arasındaki Farklar

	KONULAR	HANEFİ	MALİKİ	ŞAFİİ	HANBELİ
1	Ölü hayvanın derisi helal midir?	Haram	Helal	Haram	Helal
2	Yılan balığı yemenin hükmü nedir?	Helal	–	–	Haram
3	Erkeğin kırmızı elbise giymesinin hükmü nedir?	Mekruh	Helal	Haram	Mekruh
4	Erkeğin sarı elbise giymesinin hükmü nedir?	Haram	Helal	Haram	Haram
5	Ud, zurna, dümbelek, boru davul çalmak nedir?	Mekruh	Helal	Helal	Haram
6	Karga eti yemenin hükmü nedir?	Haram	Helal	Haram	Haram
7	At eti yemenin hükmü nedir?	Haram	Helal	–	–
8	Midye yemenin hükmü nedir?	Haram	Helal	–	–
9	İstiridye yemenin hükmü nedir?	Haram	Helal	–	–
10	Kırlangıç yemenin hükmü nedir?	Helal	Helal	Haram	Haram
11	Kartal eti yemenin hükmü nedir?	Haram	Helal	Haram	Haram
12	Namaz kılan kimsenin önünden geçilmesinin haram olduğu mesafe ne kadardır?	40 kulaç	1 kulaç	3 kulaç	3 kulaç
13	Namaz içinde unutarak konuşmak namazı bozar mı?	Evet	Hayır	Hayır	Evet
14	Namazda “ah” ve “of” demek namazı bozar mı?	Evet	Hayır	Evet	Evet
15	Abdestin farzları kaçtır?	4	7	6	7
16	Abdesti belli bir sıra ile almak farz mıdır?	Hayır	Hayır	Evet	Evet
17	Abdesti ara vermeksizin almak farz mıdır?	Hayır	Evet	Hayır	Evet
18	Abdesti bozan şeylerin sayısı kaçtır?	12	3	5	8
19	Namazda kahkaha ile gülmek abdesti bozar mı?	Evet	Hayır	Hayır	Hayır
20	Deve eti yemek ve cenazeyi yıkamak abdesti bozar mı?	Hayır	Hayır	Hayır	Evet
21	Abdest şüphe ile bozulur mu?	Hayır	Hayır	Hayır	Evet
22	Kan akması abdesti bozar mı?	Evet	Hayır	Hayır	Hayır
23	Gusül abdesti almayı gerektiren sebeplerin sayısı kaçtır?	7	4	5	6
24	Gusül abdestinin farzları kaç tanedir?	11	5	3	–
25	Umursamazlıktan veya tembellikten dolayı namaz kılmayanın hükmü nedir?	Hapsedilir, kanatılana kadar dövülür, öldürülür	Tövbe etmezse öldürülür	Üç gün içinde tövbe etmezse öldürülür	Üç gün içinde tövbe etmezse öldürülür
26	Namazı bitirirken selam vermenin farz olduğu miktar nedir?	Farz değildir	1 tarafa vermek farzdır	1 tarafa vermek farzdır	2 tarafa vermek farzdır
27	Ramazan orucu için her gün ayrı ayrı niyet etmek şart mıdır?	Evet	Hayır	Evet	Evet
28	Kan aldırmak orucu bozar mı?	Hayır	Hayır	Hayır	Evet
29	Erkek ve kadının ziynet eşyalarından zekat vermeleri farz mıdır?	Evet	Hayır	Hayır	Hayır
30	Kadın yanında kocası olmadan hacca gidebilir mi?	Hayır	Evet	Evet	Hayır
31	Haccın şartı kaç tanedir?	2	4	5	4
32	İpeğin üzerine oturmak, yaslanmak, yastık olarak kullanmak, duvar örtüsü yapmak haram mıdır?	Hayır	Evet	Evet	Evet
33	Sakalı kesmek haram mıdır?	Evet	Evet	Hayır	Evet
34	Tavla oynamak haram mıdır?	Hayır	Evet	Evet	Evet
35	Satranç oynamak haram mıdır?	Evet	Evet	Hayır	Evet
36	Cinsi tecavüzde bulunulan hayvanın hükmü nedir?	Öldürülür, eti yenmez	Öldürülür, eti yenebilir	Öldürülür, eti yenebilir	Öldürülmesi gerekir
37	Şarap ve diğer sarhoş edici maddelerin içilmesinin cezası kaç değnektir?	80	80	40	80
38	Dinden döndüğü için öldürülen bir kişinin malı mirasçılarına verilebilir mi?	Evet	Hayır	Hayır	Hayır
39	Dinden dönen kadın öldürülür mü?	Hayır	Evet	Evet	Evet
40	Bir kadının hakimlik yapması caiz midir?	Evet	Hayır	Hayır	Hayır
41	Köpek necis bir hayvan mıdır?	Hayır	Hayır	Evet	Evet

Ludwig Deutsch’un “At Prayer” adlı yağlı boya tablosu, 1923